ЕРТӨНЦИЙН ӨНГИЙГ БИД ХЭРХЭН ХАРДАГ ВЭ?

Нийтлэсэн Б Билгүүн
2020-11-14
4563

Хүн өнгийг хэрхэн хардаг талаар та бодож үзэж байсан уу? Магадгүй энэ нь танд сонирхолтой санагдаж байгаа байх, тэгвэл бид энэхүү асуултад хариулт өгөхийг хичээе. Хүн зөвхөн гэрлийг хардаг бөгөөд бидний хувьд гол гэрлийн эх үүсвэр бол нар юм. Хүн аливаа зүйлийг харахдаа нарны гэрэл ямар нэгэн объект дээр тусаад буцаж ойж ирсэн гэрлийг хардаг байна. Шинжлэх ухаанд тайлбарласнаар хүний нүдний мэдрэлийн эсүүд “үзэгдэх гэрлийн муж” буюу 400 – аас 700 нанометрт электрон соронзон долгионыг мэдэрдэг байна.

Зураг 1. Visible light буюу үзэгдэх гэрлийн муж

Зураг 2. Солонго бол үзэгдэх гэрлийн хамгийн тод жишээ

Дэлхий ертөнц дээр байгаа сая сая гайхалтай амьтдын нүднээс хүний нүд яагаад онцлог гэж? Хүний нүд ойролцоогоор 2.5 см урт, 7 орчим грам байдаг. Гэрэл хүний нүдний торлог бүрхэвч (cornea), хүүхэн хараа (pupil) болон болор (crystalline)-р дамжин нүдний цөцгийн хальс (retina) -т хүрдэг. Гэрэл дамжих явцад хүний нүдэнд байдаг солонгон бүрхэвч (iris) гэх булчин хүүхэн харааны хэмжээ болон гэрлийг шүүдэг байна. Хүний нүд нь цэнхэр, бор, хар, ногоон гэх мэт өнгөтэй байдаг нь энэхүү солонгон бүрхэвчтэй холбоотой. Retina – гийн бүтэц торхон болон торлог эсүүдээс бүрдсэн ба гэрэл болон зургийг дүрсжүүлэх чадвартай хэсэг юм. Тухайн эсүүд нь мэдрэлээр дамжиж буй соронзон долгионыг тархины төв харах хэсэгт өгснөөр бид өнгийг ялгаж, дүрсэлж, хол ойр болон бусад жижиг хэсгүүдийг ялгаж чаддаг байна. Тиймээс хүний нүдэнд адил өнгөтэй зүйл өөр өөр харагдах боломжтой ба тухайн орчны буюу өрөөний гэрэл нөлөөлж болно. Хамгийн том жишээ нь адил өнгийн 2 объектын нэг нь сүүдэрт байхад өнгө нь өөр болдог. /Зураг 2/

Зураг 3. Ижил өнгийн 2 зураг нарын гэрэл болон сүүдэрт

Зураг 4. Хүний нүд гэрлийг мэдрэх явц

Тэгвэл та өмнө нь нохой дэлхий ертөнцийг хэрхэн хардаг бол хэмээн бодож үзсэн үү? Шувуу, шавьж, бусад амьтад өнгө, дүрсийг бидэнтэй адил хардаг болов уу? Дэлхий дээрх бүх амьтдын хараа, өнгө ялгах чадвар нь өөр өөр бөгөөд зарим нь бидний харж чадахгүй зүйлийг ч харж чаддаг.

Зураг 5. Хүний нүдээр болон нохойн нүдээр

Зураг 6. Хүний харах чадвар болон нохойн харах чадвар (Үзэгдэх гэрлийн мужид)

Зураг 7. Хүний нүдээр болон загасны нүдээр

Харин загас хэт ягаан туяаг харах чадвартай гэдгийг та мэдэх үү? Мөн тэдний нүд ойр байгаа зүйлсийг томруулж харах чадвартай байдаг.

Зураг 8. Хүний нүдээр болон шувуун нүдээр

Зураг 9. Хүний харах чадвар болон шувуун харах чадвар (Үзэгдэх гэрлийн мужид)

Зураг 10. Хүний нүдээр болон могойн нүдээр

Могой ерөнхийдөө хараа муутай боловч шөнийн цагаар дулааны цацрагийг нил улаан туяаны орчин үеийн технологиос арав дахин илүү сайн харж чаддаг. Өдрийн цагаар тэд зөвхөн хөдөлгөөн мэдэрч хариу үйлдэл үзүүлдэг ба олз нь хөдлөхгүй бол түүнийг барьдаггүй.

Зураг 11. Хүний нүдээр болон морьны нүдээр

Морины нүд толгойнхоо хоёр хажуу талд байрладаг нь аливаа аюулаас сэрэмжлэхэд нь тусалдаг боловч тэд хамрынхаа урд юу байгааг хэзээ ч харж чаддаггүй сул талтай.

Зураг 12. Цөгөрцөг сам хорхой буюу Mantis Shrimp

Бид эргэн тойрондоо байдаг амьтдыг хэрхэн хардаг, тэдгээрийн онцлогийг мэдэж авлаа. Тэгвэл дэлхий дээрх хамгийн гайхамшигтай нүдтэй амьтан бол далайн ёроолд амьдардаг цөгөрцөг сам хорхой буюу Mantis Shrimp юм.

Энэ амьтан урд хөлөөрөө нисэж буй сумнаас хурдтай дайралт хийх чадвартай байдаг ба энэ нь түүний гайхалтай нүдтэй холбоотой. Хүний нүд гурван өнгийн фоторецептортой бол цөгөрцөг сам хорхой нь 16 хүртэлх фоторецептортой бөгөөд хэт ягаан туяа, үзэгдэх гэрэл, туйлширсан гэрлийг харах боломжтой. Мөн энэ амьтан гэрлийн долгион нь дугуй хөдөлгөөнөөр эргэлддэг дугуй туйлширсан гэрлийг илрүүлдэг цорын ганц амьтан юм. Тэд хоёр нүдээ тус тусад нь хөдөлгөж чаддаг ба нэг нүдээрээ ойрын зүйлийг, нөгөө нүдээрээ холын зүйлийг харж чаддаг. Мэдээж тэдний нүд хөдөлгөөнийг маш сайн мэдэрдэг. Цөгөрцөг сам хорхойн харах чадварыг бид төсөөлөхөд л гайхалтай юм.